Sa Dulo ng Pait
Sa kabila ng matinding hirap at pagsubok, si Luzviminda "Luz" Dizon ay patuloy na bumangon araw-araw. Isang biyuda sa edad na tatlumpu't walo, siya'y laging nagmamadali upang magbenta ng mga gulay mula sa maliit nilang taniman. Hindi madali ang buhay para kay Luz, lalo na't wala siyang ibang katuwang sa pagpapalaki ng mga anak na sina Rene at Mara. Sa bawat hakbang na ginagawa ni Luz, ramdam ang bigat ng responsibilidad at ang takot na baka hindi na nila kayanin pa. Ngunit kahit anong mangyari, hindi siya susuko.
Si Andy Delos Santos ay matagal nang kaibigan ng yumaong asawa ni Luz. Nawala sa kanila ang kanilang lupa dahil sa utang, kaya't nagtulungan silang maghanapbuhay sa pabrika. Bagamat tila walang direksyon ang kanyang buhay, hindi pa rin maiwasang magtulong sa kapwa, lalo na kay Luz na pinagmulan ng kanyang mga pangarap. Tuwing magkakasama sila, mararamdaman mong hindi nila kayang itanggi ang unti-unting paglago ng kanilang pagkakaibigan. Subalit, laging may dingding sa pagitan nila na hindi nila kayang gibain—ang mga hindi masasabing saloobin na nagiging sanhi ng kalungkutan sa kanilang mga mata.
Si Rene, ang panganay na anak ni Luz, ay isang kabataang puno ng galit at pagkadismaya. Nahulog siya sa mga maling barkada at tila nawalan ng pag-asa sa buhay. Hindi niya nakikita ang mga sakripisyo ng kanyang ina, at sa halip, iniisip niyang ang lahat ng ito'y walang kabuluhan. Kadalasan ay nagtatampo siya kay Luz, hindi ba't bakit ang mga magulang ay hindi kailanman nauunawaan? Ang pagiging anak ay tila isang pagnanasa na hindi kayang matupad sa mata ng isang binatilyo.
Samantalang si Mara, ang bunso, ay walang kasing saya. Ang bawat araw ay puno ng mga pangarap na sa kanya'y tila abot kamay. Mahirap man, o matinding hirap na ang kanilang nararanasan, si Mara ay patuloy na pinapalakas ang kanyang ina. Walang ibang nais kundi ang magtulungan at magtagumpay bilang isang pamilya. Si Mara ay laging may halakhak sa labi, hindi pa man niya natutunan ang tunay na kahulugan ng hirap.
Isang araw, dumating ang hindi inaasahang pagkakasakit ni Mara. Isang simpleng lagnat lamang, ngunit sa mata ni Luz, ito na ang tila huling patak ng luha. Agad siyang naghanap ng tulong kay Andy, na palaging nandiyan sa mga oras ng pangangailangan. Walang pasabi, dumating siya dala ang gamot at malumanay na inaalalayan si Luz. “Baka naman gusto mong matulog na lang at kami na ang bahala?” biro ni Andy, ngunit alam ni Luz na sa likod ng mga salitang iyon ay ang isang hindi matitinag na suporta. “Mabuti na lang at nandiyan ka, hindi ko kayang mag-isa,” sagot ni Luz, na medyo ngumiti.
Stolen story; please report.
Habang ang mga araw ay lumipas, nagsimula ring magbago si Rene. Ang patuloy na pagtulong ni Andy kay Luz at sa pamilya, at ang pag-aalaga sa bunso, ay nagsilbing gabay kay Rene. Minsan, nakikita ni Rene kung paano magtulungan si Andy at ang ina niya, at kahit na hindi ito direktang ipinapakita, nararamdaman niyang may koneksyon na hindi matitinag. “Tinutulungan mo kami kaya, ‘no?” tanong ni Rene kay Andy isang araw habang nagkakasama sila sa likod-bahay. “Oo naman, pare, kasama sa trabaho ng pagiging kuya,” sagot ni Andy na may nakakalokong ngiti. “Huwag mong gawing seryoso, ‘pare,” sagot ni Rene na may halong pang-asar.
Si Luz, bagamat hindi pa rin lubos na nakakabangon sa lahat ng mga pagsubok, ay nagsimulang magbukas ng mas maraming pagkakataon para sa kanyang pamilya. Nagsimula siyang magtulungan kay Andy upang makapagtayo ng isang maliit na kooperatiba sa kanilang barangay—isang proyekto na magbibigay sa kanila ng mas maayos na kabuhayan at magtutulungan sila sa pagpapalago ng kanilang mga negosyo. “Kung magtulungan tayo, baka maging mayaman pa tayo, ‘di ba?” biro ni Andy. “Puwede, basta ‘wag kang magdalang isip,” sagot ni Luz. Ang kooperatiba, bagamat hindi kasing laki ng mga negosyo sa lungsod, ay naging simbolo ng pagbabago at pagkakaisa.
Ang mga maliliit na tagumpay na ito ay nagsilbing liwanag sa kabila ng kanilang madilim na mga araw. Si Rene, na dati'y nawawala sa tamang landas, ay nagsimulang magsikap upang makapagtapos ng pag-aaral. Si Mara, na sa kabila ng kanyang mga pangarap ay patuloy na nagpapalakas sa kanila, ay nakatulong sa pagpapalago ng kooperatiba. Ang mga bagay na dati ay tila imposible, ngayon ay unti-unting nagiging isang realidad para sa pamilya ni Luz.
Sa mga gabing tahimik, habang nag-uusap sila ni Andy tungkol sa mga plano para sa kanilang kooperatiba, napansin ni Luz na hindi na siya nag-iisa. “Hindi ko alam kung anong mangyayari, pero at least mayroong kang kasama,” sabi ni Luz. “Sana magtagumpay tayo,” sagot ni Andy na may ngiti sa labi. “Sigurado ako,” sagot ni Luz, na nagngiti din, bagamat hindi maiiwasang mag-alinlangan. Ngunit sa kabila ng lahat ng pag-aalinlangan, may isang bagay na nagsisilibing gabay: ang pag-asa.
Sa dulo ng lahat ng mga paghihirap, ang pamilya ni Luz ay nakatagpo ng tagumpay na hindi lamang nasusukat sa pera, kundi sa mga simpleng bagay na nagbukas ng bagong perspektiba sa kanilang buhay. Bagamat may mga pagsubok pa ring darating, natutunan nilang magtulungan, magsikap, at mangarap. Kahit na puno ng pait ang mga nakaraang taon, sa wakas ay nahanap nila ang dulo ng pait—kung saan nagsisimula ang tunay na pag-asa at tagumpay.